マックス・ウェーバー、そして蒋介石

加藤陽子*1「決断は最高度の慎重さ基に」『毎日新聞』2021年4月17日


第一次世界大戦中にマックス・ウェーバー*2が書いた「意見書」;


短期決戦に失敗したドイツは英海軍による海上封鎖により、16年冬には深刻な食糧不足に陥った。女性と子供を中心とする餓死者が76万人余に達したとの統計もある(藤原辰史『カプラの冬』)。(略)
ウェーバーは、16年3月、政府が計画していた潜水艦作戦強化方針を批判する意見書を要路者に送った。無制限潜水艦攻撃によって早期講和が期待できるのは次の三つの場合のみだと論じた。すなわち、米国が参戦してこない場合、参戦してもドイツ側に重圧がかからない場合、英国が先に降伏する場合。だが全て不可能な前提であり、戦争は必ず長期化する。無謀な攻撃がなされたが最後、直ちに米国は参戦し、ドイツの敵国・英仏側は「物質的にも道徳的にも、実際にいつまでも戦争を続行することができるようになる」(山田高生訳「潜水艦作戦の強化」)と論じ、祖国の運命を暗く予想した。現実はウェーバーの危惧通りとなり、17年4月に米国が参戦、ドイツの敗戦はここに決した。

この意見書には、危機の時代に必須とされる政治指導者の資質も書かれていて興味ぶかい。それは、最高度の慎重さでなされた計算を根拠に決断を下す能力であり、計算の基礎と方法の正しさについて証明できる能力である。政治指導者がこの資質を欠けば、戦時の経済的崩壊と戦後の経済的断末魔は避けがたく、いくら軍隊が勇敢でも挽回はできないと警告した。(略)
日本と中国;

農業思想史が専門の藤原辰史氏*3によれば、当時の日本外務省は英国による海上封鎖を「餓死的降伏」を目的とする経済戦と捉えたという。資源小国日本の明日の姿と見て震撼したのだろう。大戦のさまを観察した日本はこれ以降、長期消耗戦をいかに避けるかを全力で検討し始めた。
この日本に、冷静な計算をもって対抗した政治指導者の一人に、満州事変時に中国国民政府主席だった蒋介石*4がいた。日本軍が華北分離工作を進めていた34年1月4日、蒋は、日本と対抗するためソ連を巻き込む長期戦構想を日記に記していた。敵が恐れるものは我々が最も歓迎すべきであり、敵が急ぎたいものは我々が遅延すべきものである、との言葉と共に。

*1:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/03/08/023157 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/10/02/092938 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/10/21/150018 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/12/23/144616 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/02/15/152044 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/03/01/163803

*2:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20050527 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20050727 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20050827 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060217/1140198412 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060308/1141787188 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060314/1142342078 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060605/1149478230 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061008/1160278843 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061009/1160366520 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061009/1160391996 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061220/1166596084 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20070327/1175006715 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20070418/1176869274 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20070515/1179254944 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20070606/1181133992 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20070710/1184061034 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080105/1199553904 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080117/1200593641 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080216/1203142535 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080320/1205977471 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080605/1212640212 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080814/1218687009 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080901/1220283004 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20081113/1226554790 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090227/1235750940 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090328/1238257011 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090728/1248781392 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090809/1249847220 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090910/1252551428 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091012/1255377807 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091026/1256574276 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091116/1258370011 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091130/1259555364 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100211/1265860665 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100219/1266520878 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100716/1279307633 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100916/1284577129 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20101027/1288193201 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20101120/1290272803 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20101124/1290602552 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20101125/1290694764 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110125/1295933360 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110626/1309027815 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20111206/1323139427 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20130515/1368629276 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20160720/1469024214 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20161104/1478232194 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20170509/1494296736 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180906/1536196374 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180918/1537245552 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/02/11/003544 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/04/05/231909 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/09/22/085811 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/12/17/232806 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/06/10/094258 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/10/16/090420 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/11/04/083010 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/01/14/135047 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/01/27/141353 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/02/27/015954

*3:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/09/16/084132 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/09/24/140544

*4:See alsohttp://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20070606/1181103578 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080315/1205588069 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080806/1218028504 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20101102/1288669371 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20101203/1291343660 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20121010/1349798311 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20121121/1353520689 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20141017/1413481119 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20150314/1426360565 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/03/28/022832 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/03/15/125830 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/07/31/081923