鷗外/漱石(池澤夏樹)

池澤夏樹*1「日本文学支える柱」『毎日新聞』2021年10月10日


近代文学史における「両雄」である森鷗外*2夏目漱石*3について。


ぼくの目に鷗外はまずもって啓蒙者と見える。西洋の文芸を自分で応用して小説というものを書いてみる。私小説を書き(たとえば「半日」)、自然主義を試み(「青年」)、市井の人々を描いて(「雁」)、たぶん飽きてしまった。そして、歴史小説に行き、ついに史伝三作に至った。
それとは別に西洋文芸の紹介という任務を自分に課した。彼は優れた翻訳者であり、訳すべき作品の選別者であった。『於母影』も『即興詩人』も文芸のための近代日本語の構築に寄与した。『諸国物語』という短篇小説のアントロギー(とここではドイツ語風に呼ぼう)はとりわけ楽しい。当時これを手にした小説家志望の人々の興奮が想像される。
(略)
これらすべての文業を鳥瞰して、木下杢太郎は「鷗外はテエベス百門の大都である」と評した。古代エジプトのテーベはその偉容から「ヘカトンピュロス(百の門を持つ都)」と呼ばれた。鷗外を知るには多くの入り口がある。

一方、夏目漱石も近代小説の形式を模索した。
知識人の日常と交友を書いた『吾輩は猫である』のような漫文から始めて、軽い愉快な『坊っちゃん』を書き、『三四郎』では学生を主人公に文明論を扱い、謎の女が出てくる『草枕』を書き、ファム・ファタール(運命の女、致命的な女)を中心に置いた『虞美人草』を書いた。彼はずっと自分にふさわしい主題を求めて彷徨っていたように思われる。
やがて近代社会における人間どうしの関係の核として三角関係に至る。
(略)『猫』と同じ年に出した『薤露行』はアーサー王伝説を下敷きにしている。円卓の騎士の一人ランスロット卿とアーサー王、その妃のギニヴィアの物語。もとの話では彼女を呼び寄せる使者として王はランスロットを派遣する(『古事記』ならば仁徳天皇と弟のハヤブサワケ、参内を請われたメドリ、がまったく同じ関係である)。その帰路、媚薬の誤飲から二人は恋に陥る。ギニヴィアはそのまま王妃に収まるが、しかし二人の仲は続く。周囲で疑惑が生じる。
漱石は実に凝った擬古的な文体を用いている(ぼくには義太夫の節に乗るように思える)。しかも女の数を増やしてストーリーを複雑にした。女を一人増やしたのだ。シャロットとエレーンと二つの名があるが実は一人らしい。
古典を下敷きにした上で大胆な実験を試みる。まさにモダニズム文学の王道であり、鷗外が達し得なかった境地だ。
『薤露行』は後期の傑作『それから』に繋がっている。
代助と三千代、平岡がランスロットとギニヴィア、アーサー王に重なる。大事なのは三千代が平岡の妻になる前に代助と未然の恋の仲にあったことで、これは伝説そのまま。その上に個人として立つ生きかたを探る代助の苦闘と勇敢な決断が描かれる。
ほぼ同じ主題が『こゝろ』では更に深まる。先生と静とK。これは欺瞞による恋人の奪取という罪の物語であり、読者は自分の魂の深い井戸を覗くような思いに駆られる。暗い中に映っているのは自分の顔だ。
こころ (新潮文庫)

こころ (新潮文庫)

Amazon

*1:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20050531 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20160525/1464147340 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180212/1518393029 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180213/1518477905 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/06/20/091142 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/09/05/105250 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/08/24/105427 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/03/09/132735 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/22/125103 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/30/074538 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/07/09/140005 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/10/04/153906

*2:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061101/1162378555 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080910/1221023275 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080924/1222282860 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120414/1334345971 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20141101/1414813511 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20170519/1495210579 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180423/1524452052 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/05/23/113327 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/06/20/002830 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/11/18/131108 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/01/19/112906 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/06/02/141148 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/07/13/091854 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/08/27/103158 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/01/02/084830 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/01/30/164048 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/03/02/130833 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/03/07/143835 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/04/01/082958 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/04/11/081055 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/05/15/151346 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/05/18/115415 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/02/134646 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/10/112034 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/25/103508 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/30/093507 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/07/21/154446 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/09/13/110626 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/11/15/105730 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2022/02/23/221035

*3:See also http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20050716 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20070817/1187353541 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080820/1219205407 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080905/1220637463 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080910/1221023275 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20090212/1234405882 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20090819/1250711074 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20091002/1254450462 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20110626/1309107227 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20111223/1324580185 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20120224/1330041925 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20160902/1472832572 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20161225/1482674535 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20170804/1501815508 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20170925/1506311263 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20171212/1513051329 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180516/1526459233 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180523/1527049527 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180529/1527614637 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/02/28/122332 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/03/03/004852 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/05/23/113327 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/01/16/123211 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/01/19/112906 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/02/22/093931 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/09/16/084132 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2020/09/24/125747 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/03/23/104725 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/06/02/134646 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/07/27/100434 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2021/09/04/100800