「絶望」を讃えて(萩原延壽)

承前*1

自由の精神

自由の精神

萩原延壽「日本知識人とマルクス主義」(in 『自由の精神』、pp.44-57)から。
「精神の運動」を阻害するものとしての「希望」と「感動」。石川淳*2魯迅*3ブレヒト*4が呼び出されている(pp.53-54)。


石川淳の場合には「希望」が、ブレヒトの場合には「感動」が、それぞれ精神の機能を停止させる呪縛として破棄される。二人に共通するのは、精神の自由な運動を妨げる一切の呪縛との不断の戦いという主題であって、この主題を自覚的な方法としているその徹底した戦いぶりにおいて、私は、ここに、真にラディカルな知識人の代表を見るのである。ここから、次のような発言を聞くのは、殆ど必至である。「権力がなにものの思想の手に取られようとも、あらゆる矛盾にも係らず、精神はつねにすくなくとも拒否に於てすべての権力の支配に対してたたかふだらう。精神にとつて、完全なる無秩序への飢渇は太陽の光とともに絶えるときが無いだらう。この飢渇はすべてのエネルギーの運動の極に配置されるべきものである」(『夷齋筆談』所収「権力について」)。
さて、この自由な精神の立場は、支配を目指す権力の立場と決定的に対立する。そして、精神の自由な運動に存在理由の一切が賭けられている知識人にとって、反政治的立場は必至のものである。あるいは、反政治的であることによってしか、政治に参与し得ないといってもよい。そして、マルクス主義も、そのすべてを包括する全体的、かくして閉鎖的なイデオロギーという点で、精神の立場にとっては、最終的には拒否されるほかはない。それは、政治思想であることによって、精神の運動の出発点ではあり得ても、やがて精神によって越えられてゆく運命を持っている。自分はマルクス主義者ではないというマルクスの言葉は、知識人としてのマルクスの心情を語っているのかも知れないと私は思っている。
しかし、同時に、知識人は、永遠の批判者であることによって、その視座は権力の支配の対象である民衆という社会の底辺に据えられることも必至である。その時、マルクス主義を最終的に拒否することは、どういう意味をもつのだろうか。マルクス主義を歴史的な一事件として相対化し、その絶対性を剥脱することに他ならない。(後略)(pp.54-55)

*1:https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/12/13/102539 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/12/17/232806

*2:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060502/1146600642 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061109/1163096222 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091019/1255976160 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110514/1305382787 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140712/1405181193 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140725/1406262846 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140801/1406871940 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140822/1408637522 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/02/25/092422 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/03/07/020626

*3:See also http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20060419/1145420582 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20060605/1149478230 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20061020/1161308912 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20070721/1184990883 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20080103/1199340478 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20081011/1223747651 http://d.hatena.ne.jp/sumita-m/20090402/1238654276 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091102/1257130320 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091230/1262151616 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100105/1262708820 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100609/1276053670 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20100625/1277464104 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20101220/1292871797 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110109/1294580766 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110115/1295062290 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110122/1295645093 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110128/1296239059 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110214/1297694798 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110215/1297745581 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110305/1299297204 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110508/1304791882 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110531/1306862780 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110607/1307461408 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110715/1310699482 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110918/1316317344 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120309/1331322527 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120503/1336025633 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120518/1337285449 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120523/1337740938 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120708/1341690013 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20130520/1368980516 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20130818/1376848566 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140811/1407778873 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20140819/1408474871 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20150325/1427249479https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20150429/1430282219 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20150617/1434513781 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20170124/1485273261 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20171024/1508812980 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/2019/01/17/181637

*4:See also https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20050805 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060225/1140889290 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20060509/1147142249 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20061204/1165239463 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20071019/1192812048 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20080812/1218508991 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20081120/1227201998 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20081211/1229000479 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090604/1244090099 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20090801/1249104935 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20091110/1257827687 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20110713/1310528239 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20120204/1328284203 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20170525/1495727542 https://sumita-m.hatenadiary.com/entry/20180514/1526277435